Lessen in zelfkennis: ons moreel kompas

Ik weet nog goed hoe slecht ik die nacht sliep. Ik lag te woelen in bed, ik huilde, ik was radeloos. Waarom had ik dat nou gedaan? Waarom was ik zo stom geweest? Ik voelde een diepe schaamte, zo diep dat ik dacht dat het gevoel nooit meer weg zou gaan. Ik maakte mijn tweelingzusje wakker. ‘Lies, we moeten terug. Dat ding moet terug.’

Spijt

Dat ding was het onderstel van een oude kinderwagen. Ik had het die mooie zomerdag zien liggen op het grasveldje in een tuin in het dorp waar we opgroeiden. Het was perfect voor de zeepkist die we wilden maken. Er lagen nog veel meer spullen en speelgoed op het gras. Ze zouden het daarom vast niet missen, dat onderstel. Het was ook een beetje verroest. En dus besloot ik het ding stiekem mee te nemen. Al op weg naar huis, kreeg ik spijt. En ’s nachts in bed, toen als achtjarige alles honderd keer erger leek, deed mijn geweten de rest. Mijn zus snapte direct waar het om ging. Samen slopen we het huis uit en brachten het ding terug.

Karaktertrek

Je schuldig voelen over iets zegt veel over je karakter en met welke normen en waarden je bent opgevoed. In mijn voorbeeld: stelen is slecht. Dat hadden mijn ouders me geleerd. En het deed iets met mijn gevoel voor rechtvaardigheid. Het was op geen enkele manier goed te praten dat ik dat ding had gejat.

Schuldgevoelens ondermijnen je zelfvertrouwen en het positieve zelfbeeld. Je schuldig voelen is dus als een kompas dat je de weg wijst naar je karakter. Het schuldgevoel raakt iets wat belangrijk is voor je. Het laat een mooie eigenschap zien.

Eigenheid

Zoals gister. Ik sprak een moeder die nu niet naar de instelling kan waar haar dochter met een verstandelijke beperking woont, in verband met de coronacrisis. Ondanks dat ze haar dochter vijf of zes keer per dag belt en haar vrienden heeft gevraagd kaartjes te sturen, wil ze toch meer voor haar dochter betekenen. Het zegt iets over hoe belangrijk zij zorgzaamheid vindt en inlevingsvermogen. Het laat iets zien over haar karakter en eigenheid. En het zegt iets over hoe invloed en het gevoel van machteloosheid je stemming beïnvloeden. Daar gingen de vorige blogs over: invloed en competentie. Ons moreel kompas is eveneens een bron van zelfvertrouwen.

Valkuil 1 – hoge eisen

Als we ons goed voelen over ons gedrag en onze beslissingen, dan neemt dus ook het zelfvertrouwen toe. Dan is het een bron. Er zijn nog wel twee valkuilen. De eerste is dat je namelijk te streng kunt zijn voor jezelf. Het lijkt erop dat mensen met minder zelfvertrouwen hogere eisen aan zichzelf stellen en de lat continu hoog leggen. Dat is natuurlijk extreem vermoeiend en vervelend om alsmaar aan die hoge eisen te voldoen. Als je het gewenste niveau dan niet haalt, ben je teleurgesteld in jezelf en krijgt je zelfvertrouwen een tik. Vraag jezelf af hoe realistisch het doel is waar je aan werkt.

Valkuil 2 – te veel van het goede

De tweede valkuil is als je doorschiet in je mooie eigenschap. Dan heeft het een negatief effect op de mensen om je heen. Daniël Ofman beschrijft dat in zijn boeken Hé, ik daar en Bezieling en Kwaliteit in Organisaties. Als daadkracht de mooie eigenschap is (de kernkwaliteit), dan kan te veel daadkracht als drammerig worden gezien. En omdat je daadkrachtig bent, kan iemand die passief is, je enorm irriteren. Dat noemt Ofman je allergie. Geduld oefenen is dan de uitdaging.

Op de website managementmodellensite.nl vind je dit werkmodel om te downloaden en kun je aan de slag om je eigen kernkwadrant te maken. Je vindt daar ook een lijst met kwaliteiten en de bijbehorende valkuilen, uitdagingen en allergieën.